TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO (Stroke)

Bác sĩ Nguyễn Văn Đức, Bác sĩ Chuyên Khoa Nội Thương

Tôi có bác bệnh nhân, đến khám bệnh, khóc. Tôi hỏi thăm tại sao, bà trả lời: "Con gái tôi nó dại quá, cao áp huyết mà nghe lời bạn không uống thuốc. Hôm nay cháu bị stroke, phải vào nhà thương. Cháu có hai đứa con nhỏ, không ai trông, tôi thì ở xa". Một ông bác bệnh nhân khác cao áp huyết cũng nghe lời bạn, "Tập thể dục đủ rồi, không cần uống thuốc", vài tháng trước bỗng thấy tay và chân bên phải yếu hẳn đi, phải nghỉ việc, may mà bây giờ hơi dùng lại được.
[Không biết mà khuyên người kiểu này thì có chết không, hại người ta, mà mình cũng mang tội. Trong lãnh vực chúng ta không rành, chúng ta đừng nên làm thày đời song hãy bắt chước người Mỹ, thẳng thắn nói: "Sorry, I dont know, I have no idea" (Xin lỗi, tôi không biết), không ai cười chúng ta dốt đâu, vì trên đời này, chẳng ai biết đủ mọi điều. Chuyện khuyên bảo nhau tầm bậy, làm những cái không đúng xảy ra trong cộng đồng chúng ta rất nhiều, khiến việc chữa trị của bác sĩ gặp nhiều khó khăn. Thương nhau, lời khuyên tốt nhất chúng ta giúp cho nhau là: "Anh/chị nên hỏi ý kiến của bác sĩ anh/chị".]

Ở Mỹ, mỗi năm có thêm 700.000 ngàn trường hợp tai biến mạch máu não mới xảy ra.
Cứ 10 người sau khi bị tai biến mạch máu não, có 4 người ít nhiều cần đến sự giúp đỡ của người nhà trong cuộc sống hàng ngày, 1 người trở thành tàn phế, hoàn toàn trông nhờ vào sự chăm sóc của người nhà. Tốn kém hàng năm về mọi mặt gây do tai biến mạch máu não lên đến 15 tỉ mỹ kim.
Tai biến mạch máu não (cerebrovascular accident, nôm na là stroke) là một tình trạng tổn thương của óc, do mạch máu nuôi phần óc đó bị nghẹt, hoặc do mạch máu bể vỡ gây chảy máu trong óc hay các mô quanh óc.
Mỗi phần của cơ thể ta đều được kiểm soát bởi óc. Khi tai biến mạch máu não xảy ra, ta sẽ mất chức năng của chỗ cơ thể điều khiển bởi phần óc đang tổn thương, thí dụ, tay chân bại liệt, hoặc không nói được nữa. Tùy tai biến nhẹ nặng, óc có thể tổn thương tạm thời hay vĩnh viễn, một phần hay toàn phần (complete).
Tai biến mạch máu não được chia làm hai loại chính:
- Tai biến do óc thiếu máu (ischemic stroke, 80% các trường hợp stroke): vì mạch máu nuôi óc bệnh nên hẹp tắc, hoặc vì một cục máu đông từ nơi khác trong cơ thể, theo máu lên óc, làm tắc mạch máu óc.
- Tai biến do chảy máu (hemorrhagic stroke, 20% các trường hợp stroke): vì mạch máu trong óc hoặc ở quanh óc vỡ bể.
Nguyên nhân
Trong cơ thể ta, các động mạch dẫn máu đem dưỡng khí và các chất dinh dưỡng đến nuôi mọi phần của cơ thể, kể cả óc.
Nguyên nhân gây tai biến mạch máu não thông thường nhất là bệnh xơ cứng các động mạch (atherosclerosis). Khi một động mạch nuôi óc xơ cứng, lòng động mạch dầy lên, nhỏ lại, lượng máu đến nuôi óc sẽ thiếu, phần óc bị thiếu máu nuôi nhiều quá sẽ chết, tai biến mạch máu não do óc thiếu máu xảy ra. Máu đông trong mạch (embolism) cũng có thể gây tai biến mạch máu não loại do óc thiếu máu nuôi: máu đông trong mạch là những cục máu nhỏ, thành lập tại một nơi khác trong cơ thể, ở tim chẳng hạn, rồi theo máu lên óc, làm tắc mạch máu óc.
Nguyên nhân khác gây stroke là bể vỡ mạch máu trong đầu, khiến máu chảy trong óc hay các mô quanh óc. Chẳng hạn, một mạch máu trong đầu phình to bất thường (aneurysm), đến một lúc có thể thình lình bể vỡ, máu chảy ra chèn ép các phần óc.
Các yếu tố đưa đến stroke
Nhiều yếu tố có thể khiến ta dễ bị stroke:
- Tuổi trên 40
- Bệnh tim
- Cao áp huyết
- Hút thuốc lá
- Tiểu đường
- Cao mỡ cholesterol trong máu
- Xì ke ma túy (cocaine, crystal methamphetamine,)
- Sau khi sanh
- Óc từng có những cơn thiếu máu thoáng qua
- Đời sống thiếu vận động
- Béo mập
- Bệnh máu đông trong mạch
- Thuốc chống đông máu (như thuốc Coumadin)
- Mạch máu trong óc phình nở bất thường
- Hẹp tắc động mạch carotid ở cổ
Thỉnh thoảng có trường hợp tai biến mạch máu não tự nhiên xảy ra, dù người bệnh không có yếu tố nào kể trên cả.
Các hình thái tai biến mạch máu não
1. Cơn thiếu máu thoáng qua:
Cơn thiếu máu thoáng qua (transient ischemic attack, các bác sĩ ở Mỹ thích gọi tắt là TIA) xảy ra do một phần óc tạm thời thiếu máu nuôi.
Người bệnh có triệu chứng của tai biến: nói ngọng, đớ hay không nói được, mắt nhìn không thấy, méo mặt, tay chân liệt không thể cử động hoặc trở thành vụng về, tê hoặc mất cảm giác một phần cơ thể, ... Tuy vậy, các triệu chứng chỉ kéo dài từ vài phút đến vài tiếng. Có khi các triệu chứng kéo dài hơn, nhưng cũng biến mất trong vòng 24 tiếng, và sau đó, người bị cơn thiếu máu thoáng qua lại hoàn toàn trở lại bình thường.
Cơn thiếu máu thoáng qua có thể xuất hiện chỉ một lần, hay có thể tái phát (vài lần một ngày, hoặc cả năm mới xảy ra nữa). Nhiều người bị stroke hẳn sau những cơn thiếu máu thoáng qua báo hiệu.
2. Tai biến hẳn:
Tai biến hẳn (completed stroke) là tai biến mạch máu não có những triệu chứng kể trên (nói ngọng hay không nói được, mắt nhìn không thấy, méo mặt, tay chân bỗng liệt hay vụng về, tê hoặc mất cảm giác một phần cơ thể, ...), nhưng các triệu chứng không nhanh chóng biến mất trong vòng 24 tiếng như trong cơn thiếu máu thoáng qua.
Như vậy, khi triệu chứng xảy ra và không nhanh chóng biến mất, nhiều khi trong vòng 24 tiếng đầu, chúng ta khó biết người bệnh bị cơn thiếu máu thoáng qua hay stroke hẳn.
Nếu bị tai biến hẳn, các triệu chứng nhẹ hay nặng, sau này có thuyên giảm dần theo thời gian hay không, tùy thuộc vào cơn stroke nhẹ hay nặng, óc chết ít hay nhiều, phần nào của óc bị chết, và thời gian trôi qua kể từ lúc có triệu chứng.
Định bệnh
Nếu chúng ta đang khỏe mạnh, nhưng bỗng dưng có những triệu chứng kể trên, chúng ta nên gọi 911 nhờ xe cấp cứu đưa vào bệnh viện lập tức. Tai biến mạch máu não cần được chẩn đoán và chữa trị cấp thời trong môi trường bệnh viện.
Bác sĩ phòng cấp cứu của bệnh viện sẽ hỏi bệnh và thăm khám, cho bạn thử máu, chụp phim đầu (Cat scan hoặc MRI), và làm tâm điện đồ (EKG); nhiều trường hợp bệnh tim gây tai biến mạch máu não, hoặc chết cơ tim cấp tính (heart attack) có thể xảy ra cùng với tai biến mạch máu não (stroke). Nếu không may bạn quả bị cơn thiếu máu thoáng qua hoặc stroke hẳn (trong vòng 24 tiếng đầu chúng ta khó biết), bác sĩ phòng cấp cứu sẽ chữa trị ngay cho bạn.
Bài sau chúng ta sẽ bàn đến các cách chữa trị và phòng ngừa tai biến mạch máu não. Xin hẹn gặp lại bạn tuần tới.
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức, Chuyên Khoa Nội Thương
8748 E. Valley Blvd., Ste. H
Rosemead, CA 91770
(626) 288-3306

TAGS: Tai biến do óc thiếu máu (Ischemic stroke), Tai biến do chảy máu (Hemorrhagic stroke), Yếu tố bị stroke, Cơn thiếu máu thoáng qua, Tai biến hẳn (Completed stroke), Định bệnh stroke, Nguyen Van Duc